Project Description
ΜΗΚΟΣ ΣΚΑΦΟΥΣ: 7.20 m | ΜΗΚΟΣ ΟΜΟΙΩΜΑΤΟΣ: 0,90 m | ΚΛΙΜΑΞ: 1/8 | ΥΛΙΚΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: Πεύκο
Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι δραστηριότητες των Ελλήνων όπως η ναυτιλία , το εμπόριο και γενικά οι τέχνες, ελέγχονταν και καταστέλλονταν από τους Οθωμανούς κατακτητές .Κάτω από αυτές τις συνθήκες η Ελληνική εμπορική ναυτιλία, δεν μπορούσε να εξελιχθεί ούτε να ανταγωνιστεί τις άλλες ναυτικές δυνάμεις που επικρατούσαν στη Μεσόγειο. Παρόλα ταύτα οι ‘Έλληνες δεν εγκατέλειψαν τελείως την ναυτιλία , και την ναυπηγική, στην περίοδο αυτή δηλαδή από τον 16ο αι έως τα μέσα του 18ου αι.
Βέβαια η δραστηριότητα, ήταν περιορισμένη και τα σκάφη που έκτιζαν ήταν μικρά. Οι ‘Έλληνες κάτοικοι των νησιών και των παραλίων της Μεσογειακής Ελλάδος αναγκάζονταν να δουλέψουν ως καραβομαραγκοί και τεχνικοί σε κρατικά Οθωμανικά ναυπηγεία, όπως στη Λέσβο και σε άλλα νησιά.
Μετά τα μέσα του 18ου αι ,οι οικονομικές και πολιτικές αλλαγές στην Ανατολική Μεσόγειο ωφέλησαν τον Ελληνικό πληθυσμό των νησιών και ανέπτυξαν την ναυτιλία και την ναυπηγική. Η Οθωμανική αυτοκρατορία και η ανταγωνίστρια Βενετία μετά από μακροχρόνιες διαμάχες μεταξύ τους, εισήλθαν σε περίοδο παρακμής.
Από την άλλη πλευρά το ναυτικό των ‘Άγγλων και των Ολλανδών εκμεταλλεύτηκαν την απουσία των Οθωμανών και Βενετών και πήραν μεγάλο μερίδιο του εμπορίου και τους ναυτικούς διαύλους της Μεσογείου από τους Γάλλους. Αργότερα εμφανίστηκαν δύο νέες ναυτικές δυνάμεις , της Αυστρίας και της Ρωσίας , με αποτέλεσμα να αλλάξουν τα ιστορικά δεδομένα της ναυτιλίας της Ανατολικής Μεσογείου.
To σημαντικότερο γεγονός για την εξέλιξη του Ελληνικού εμπορικού στόλου, ήταν οι συνθήκες του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή , το 1774 και του Αϊναλή-Καβάκ το 1779 σύμφωνα με τις οποίες , τα πλοία των Ελλήνων ως μειονότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μπορούσαν να πλέουν ελεύθερα στο Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα φέροντας την Ρώσικη ή Αυστριακή σημαία.
Στα τέλη του 18ου αι η δραστηριότητα των Αγγλικών και Γαλλικών στόλων αυτών ,περιορίστηκε σημαντικά λόγω των ναπολεόντειων πολέμων. Η συγκυρία των γεγονότων αυτών ,συνετέλεσε στην αύξηση του εμπορικού στόλου .Τα Ελληνικά καράβια που έφεραν την Ρώσικη σημαία , ήταν σχεδόν τα μόνα πλοία που μετέφεραν σιτάρι, από την Μαύρη θάλασσα , στα λιμάνια της Γαλλίας και της Ισπανίας , διασπώντας τον αποκλεισμό που είχαν επιβάλει τα πλοία της Αγγλίας.
Η περίοδος αυτή προσέφερε τεράστια αύξηση κερδών με αποτέλεσμα την κατασκευή μεγαλύτερων πλοίων και την ανάπτυξη μεγαλύτερων ναυπηγείων. Στη Λέσβο ιδρύθηκαν και αναπτύχθηκαν ναυπηγικά κέντρα όπως το Σίγρι , η Ερεσός, γνωστή από την αρχαιότητα ως μία από τις κορυφαίες πόλεις της ” Λεσβιακής Εξαπλώσεως” . Στον όρμο της Ερεσού γράφτηκε η πρώτη ένδοξη σελίδα του ναυτικού αγώνα της Ελληνικής επαναστάσεως .
Στις 27 Μαΐου του 1821 , ο θρυλικός μπουρλοτιέρης Δημήτρης Παπανικολής , πυρπόλησε ένα μεγάλο δίκροτο πλοίο. Άλλα ναυπηγικά κέντρα της Λέσβου , ήταν η Μήθυμνα, ο σημερινός Μόλυβος , δεύτερη σε μέγεθος πόλις της Λέσβου. Η Πέτρα με ένα ιδιαίτερα προστατευόμενο λιμάνι. Ο όρμος Οβριόκαστρο, επίνειο της Αρχαίας Άντισσας και τον ” Καλό Λιμένα” Οι σκάλες των κωμοπόλεων της Καλλονής,του Πολιχνίτου και του Περάματος. Η Κουντουρουδιά ακριβώς απέναντι από το Πέραμα και η σκάλα Λουτρών.
Το σημαντικότερο όμως ναυπηγικό κέντρο της Λέσβου ήταν το Πλωμάρι. Στα τέλη του19ου αι και σχεδόν όλο τον 20ο αι , ο εμπορικός στόλος του Πλωμαρίου ήταν από τους μεγαλύτερους του Αιγαίου , με πάνω από 120 πλοία , γύρω στο 1890 και περισσότερα από 200 στις αρχές του 20ου αιώνα.
Στο Πλωμάρι σκαρώνονταν μεγάλα εμπορικά πλοία , όπως καραβόσκαρα , τρεχαντήρια , σακολέβες κ.α. Τα πιο ξακουστά ήταν τα Πλωμαρίτικα Περάματα. Τέλος , στην πόλη της Μυτιλήνης , που από την ίδρυσή της ήταν μια ναυτική πολιτεία και αναδείχτηκε σε ισχυρή ναυτική δύναμη κατά τους κλασικούς χρόνους .Διέθετε δύο λιμάνια , το βόρειο που ονομαζόταν και ” Μέγας Λιμήν ” ή ” Εμπορικός Λιμήν ” και το Νότιο που στην αρχαιότητα ονομαζόταν ” Τριηρικός Λιμήν “.
Θα περίμενε κάποιος ότι η Λέσβος , το μεγαλύτερο νησί του Ανατολικού Αιγαίου και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα κατασκευής παραδοσιακών σκαφών στην Ελληνική επικράτεια , να έχει να παρουσιάσει πλούτο εκθεμάτων και κειμηλίων από το ένδοξο παρελθόν, στους σημερινούς ‘Έλληνες.
Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ελάχιστα , μικρά ναυπηγοεπισκευαστικά καρνάγια έχουν απομείνει. Στο Πλωμάρι ,Κουντουρουδιά ,στη Σκάλα Καλλονής και ένα δύο άλλα μικρότερα ,ασχολούνται κυρίως με επισκευές παλαιών καϊκιών και ελάχιστα με σκάρωμα νέων. Είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ αρκετές φορές το νησί και να ασχοληθώ με την έρευνα και καταγραφή παραδοσιακών σκαφών που δεν βρίσκονται στην ενεργό δραστηριότητακαι καταστρέφονται.
Ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν, ώστε ο σημερινός ‘Έλληνας να κάνει μια πλήρη έρευνα και καταγραφεί των γραμμών των παλαιών σκαριών. Κυριότερος λόγος είναι ότι οι ‘Έλληνες καραβομαραγκοί όπως και της Λέσβου, δεν κατέγραψαν τις γραμμές των σκαριών σε σχέδια.
Τις γραμμές και την τέχνη τις κρατούσαν μυστικές. Τα μυστικά τα μετέφεραν μόνο σε συγγενικά τους πρόσωπα που συνέχιζαν το έργο τους , άλλως χάνονταν μαζί με τα κουφάρια των έργων τους που σάπιζαν ή καίγονταν σε κάποιες ακτές.
Ορισμένοι καραβομαραγκοί , όπως ο Γιώργος Γιαμουγιάννης που δημιούργησε το 1870 το πρώτο πλήρως οργανωμένο ναυπηγείο στο Πλωμάρι, κατασκεύαζε το σκαρί του πλοίου που προγραμμάτιζε να κτίσει σε ομοίωμα μισομόντελου και χάραζε τις γραμμές του σε ένα κομμάτι σανίδι. Τα μισομόντελα αυτά αποτελούν την κυριότερη πηγή πληροφοριών για τις γραμμές των καραβιών αυτών.
Ελάχιστα μισομόντελα υπάρχουν σήμερα. Τα περισσότερα βρίσκονται στο ναυπηγείο του Δούκα Γιαμογιάννη στο Πλωμάρι, απόγονο του Γιώργου, ορισμένα των οποίων κατέγραψα. Ελάχιστα, βρίσκονται στην κατοχή διάφορων ιδιωτών. Ενα , βρίσκεται στο μικρό ναυτικό μουσείο του Πλωμαρίου και ένα στο μουσείο ούζου της οικογένειας Βαρβαγιάννη, το οποίο έχω καταγράψει. Στη Σκάλα Πολιχνίτου οι καραβομαραγκοί Γρηγόρης Γρηγορίου, γνωστότερος με το παρατσούκλι ” καζαμίας ” και ο Γιάννης Μουτζουρέλης για πολλά χρόνια κατασκεύαζαν ένα σπουδαίο σκαρί που το ονόμαζαν περαματάκι. Στην ουσία ήταν μία βάρκα με γραμμές περάματος.
Η προέλευση του σκαριού βέβαια είναι από τα Μοσχονήσια της Μικρά Ασίας .Σήμερα υπάρχουν ένα ή δύο τα οποία με τον χρόνο καταστρέφονται βάσει του νόμου περί απόσυρσης αλιευτικών σκαφών. ‘Ένα περαματάκι που βρίσκεται εν ζωή και διατηρείται σε καλή κατάσταση είναι το σκάφος ” Μiνάβρα ” που βρήκα στη Σκάλα Ερεσού ,το αποτύπωσα ,το κατασκεύασα σε ομοίωμα και σας το παρουσιάζω.
Ιδιοκτήτες του είναι δύο φίλοι Καναδοί πολίτες που έρχονται για διακοπές στην Λέσβο κάθε καλοκαίρι και το διατηρούν σε άριστη κατάσταση.
Πιστεύω ότι αυτός είναι και ο λόγος που το σπουδαίο σκαρί υπάρχει σήμερα και γνωρίζουμε οι σημερινοί ‘Έλληνες πως είναι το σκαρί αυτό.
Ο καραβομαραγκός Παν. Ψαραδέλλης που διατηρεί το μοναδικό καρνάγιο στη σκάλα Καλλονής κατασκεύασε ένα καινούριο περαματάκι, βασισμένο στις γραμμές του ” Μανάβρα “κατόπιν παραγγελίας μερακλή πελάτη του από την Τζια.
Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ” στο τεύχος Μαΐου-Ιουνίου 2006 αρ 51
Το ομοίωμα του “περαματάκι” παρουσιάζεται επίσης στην ιστοσελίδα naftotopos.gr
